Видео

მეც გილოცავ გიო ლომისობას. და ჩვენი ნაკრების წარმატებასაც გილოცავ :)) სულ ასეთი წარმატებებით გვევლოს <3

სამყარო დიდებული და უზარმაზარია. ასობით მილიარდი გალაქტიკა, ტრილიონობით ვარსკვლავი და კიდევ ცოტა უფრო მეტი პლანეტა. თუ უმცირესი ფრაქციებიც კი საცხოვრებლად ვარგისია, მაშინ სამყარო სიცოცხლით სავსე უნდა იყოს. და მაინც ვერაფერს ვხედავთ, მხოლოდ უზარმაზარ სიცარიელეს. სად არის ყველა დანარჩენი? ამ გამოცანაზე პასუხი შეიძლება იყოს როგორც ამაღელვებელი, ასევე შემზარავი: ჩვენ ადრეულები ვართ, თითქმის ყველა სხვა გონიერ სიცოცხლემდე ვიშვით - მაგრამ ძალიან მალე ეს შეიძლება შეიცვალოს. შესაძლოა არა მხოლოდ გამოჩნდნენ უცხოპლანეტელები, არამედ სწრაფადვე შემოგვეხვიონ და მათ გარემოცვაში აღმოვჩნდეთ. სამყაროს დასაუფლებლად შეუქცევადი კონკურენცია შესაძლოა დაიწყოს. გალაქტიკური კონკურენციის გასაგებად რამდენიმე ძირითადი კითხვა უნდა დავსვათ, მაგალითად ასეთი: რამდენად სწრაფად შეუძლიათ ბაქტერიებს კოსმოსური ხომალდების აშენება? იმისათვის, რომ გახდეს ვარსკვლავური ცივილიზაცია, სიცოცხლემ (როგორც ჩვენ ის ვიცით) უნდა გადადგას რამდენიმე ძალიან მძიმე ნაბიჯი: ის იწყება მკვდარი მასალით, რომლებიც გადაიქცევა სიცოცხლის საშენ ბლოკებად. შემდეგ მას სჭირდება ორგანიზება თვითმყოფად უჯრედებად. ამ უჯრედებმა უნდა ისწავლონ ერთად მუშაობა მრავალუჯრედიანი ორგანიზმების შესაქმნელად. ეს გრძელდება მანამ, სანამ რთული არსებები დიდი ტვინით არ ისწავლიან ხელსაწყოების და ენის გამოყენებას. ცივილიზაცია უნდა ჩამოყალიბდეს კულტურებისგან, რომლებიც აფასებენ პროგრესს და ტექნოლოგიურ განვითარებას. შემდეგ კი მათ რეალურად უნდა დაიწყონ კოსმოსის ათვისება თავიანთი პლანეტის მიღმა. ჩვენ ნამდვილად არ ვიცით, რამდენად რთულია ეს ნაბიჯები ან რამდენი მათგანია საჭირო. დედამიწაზე სიცოცხლე ძირითადად ოკეანეების ჩამოყალიბებისთანავე გაჩნდა (დაახ. ძვ.წ. 4 მილიარდი წელი). მაგრამ შემდეგ ორი მილიარდი წელი დასჭირდა ნაბიჯის გადადგმას ერთუჯრედიანობიდან მრავალუჯრედიან ორგანიზმებამდე (დაახ. ძვ.წ. 2 მილიარდი წელი). და მრავალუჯრედიანობიდან კიდევ დაახ. 2 მილიარდი წელი გახდა საჭირო ადამიანების გაჩენამდე. შემდეგ კულტურა, ცივილიზაცია და კოსმოსური მოგზაურობა ძალიან სწრაფად განვითარდა. ყველაფერი ყოველთვის სხვაგანაც ასე ხდება ხოლმე თუ დედამიწის სიცოცხლე მართლაც გამორცეულია და მისი ევოლუცია ძალიან სწრაფი იყო? ასევე, ერთი საფეხურის გავლა არ ნიშნავს, რომ შემდეგი არის გარანტირებული: მრავალუჯრედულობა დედამიწაზე დამოუკიდებლად დაახლოებით 25-ჯერ მაინც განვითარდა, მაგრამ არსებობს მხოლოდ ერთი სახეობა, რომელიც აშენებს კოსმოსურ ხომალდებს. ჩვენ არ ვიცით რამდენი ნაბიჯის გავლა სჭირდება სიცოცხლეს და რამდენი ხანი სჭირდება მათ ტექნოლოგიურ ცივილიზაციას, მაგრამ ალბათ ბევრია და სავარაუდოა, რომ ტრილიონ პლანეტაზე სიცოცხლე მილიარდობით წლის განმავლობაში ცდილობს განვითარებას და ეს მცდელობები არ იქნება ყოველთვის წარუმატებელი. და მაინც, ვინაიდან ჩვენ ვერ ვხედავთ სხვა ტექნოლოგიურ ცივილიზაციებს კოსმოსში, შესაძლოა მართლაც იშვიათი და იღბლიანი გამონაკლისი ვიყოთ. ჩვენ შეიძლება ვიყოთ ერთ-ერთი პირველი ან თუნდაც მართლაც პირველი ტექნოლოგიური ცივილიზაცია ირმის ნახტომში. და შესაძლოა არა მხოლოდ ირმის ნატომში, არამედ სხვა გარშემო მყოფ ათასობით, მილიონობით ან თუნდაც მილიარდობით გალაქტიკაში. მაგრამ ეს თავსატეხის მხოლოდ ერთი ნაწილია - ჩვენ შეიძლება ახლახან მივაღწიეთ დროის იდეალურ ფანჯარას, როცა კიდევ გვაქვს ცოტა დრო იმისთვის, რომ ჩვენი წილი კოსმოსი ავითვისოთ.

რატომ არსებობს კაცობრიობა ამ დროს სამყაროში? სამყარო უკვე 13,8 მილიარდი წლისაა, მაგრამ ნაკლებად სავარაუდოა, რომ ბევრ სხვა ტექნოლოგიურ ცივილიზაციას ჰქონოდა ჩვენზე ადრე გაჩენის შანსი. იმის გამო, რომ ადრეულ სამყაროში სიცოცხლეს საკმაოდ გაუჭირდებოდა წარმოქმნა, რომ აღარაფერი ვთქვათ იმაზე რომ აყვავებულიყო, რადგან ადრეულ სამყაროში სიცოცხლისთვის საკმაოდ მტრული გარემო იყო. ადრეული ვარსკვლავები გამუდმებით ფეთქდებოდნენ, გალაქტიკები ერთმანეთს ეჯახებოდნენ და სუპერმასიური შავი ხვრელები უდიდეს რადიაციას აფრქვევდნენ, რაც საკმარისი იყო გალაქტიკების სტერილიზაციისთვის (რომ მათში სიცოცხლე ვერ აყვავებულიყო). ჩვენი მზე (და შესაბამისად ჩვენი მზის სისტემა) სწორედ ამ კოსმოსური სიკვდილის შოუს ბოლოს დაიბადა (4.6 მილიარდი წლის წინ). სამყარო არასოდეს ყოფილა ისე მისასალმებელი სიცოცხლისთვის, როგორც ახლა. ასე რომ, კაცობრიობა გასაოცრად მყისიერად გამოჩნდა ძალიან მოსახერხებელ ადგილზე, და ეს იმდენად სწრაფად მოხდა, რომ შესაძლოა ყველაზე ადრეული გონიერი არსებები ვიყოთ როგორც მინიმუმ ჩვენს გალაქტიკაში. რაც შეეხება მომავალს? მზე ანათებს ჩვენი გალაქტიკის ვარსკვლავების 90%-ზე უფრო კაშკაშად და გააგრძელებს კაშკაშს. დაახლოებით მილიარდ წელიწადში ის აადუღებს დედამიწის მთელ ოკეანეს და შემდეგ გახდება გიგანტი, რომელიც მთლიანად შთანთქავს მას. ასე რომ, გალაქტიკურ კონტექსტში, მზე ძალიან ხანმოკლე სიცოცხლის ხანგრძლივობით გამოირჩევა. ვარსკვლავების უმეტესობა წითელი ჯუჯებია, რომლებსაც შეუძლიათ სიცოცხლისუნარიანი პლანეტების შენარჩუნება ათობით ტრილიონი წლის განმავლობაში! ამ პლანეტებზე სიცოცხლეს აქვს წარმოუდგენლად დიდი ხნის ფანჯარა, რათა გამოჩნდეს და გაიაროს რთული ნაბიჯები. მაშინაც კი, როდესაც არაფერი ვიცით იმაზე, თუ რამდენად იშვიათია ან რამდენად ჩვეულებრივია სიცოცხლის არსებობა სხვა პლანეტებზე, ლოგიკურია ვივარაუდოთ, რომ ეს უფრო მეტად აჩენს ტექნოლოგიური ცივილიზაციების გაჩენის ალბათობას მომავალში ერთ-ერთ ასეთ გრძელვადიან პლანეტაზე, და ნაკლებ სავარაუდოა, რომ ეს უკვე მოხდა იქ წარსულში. იმიტომ რომ, თუ ცივილიზაციები შემთხვევით გამოჩნდებიან ირმის ნახტომში ტრილიონი წლის განმავლობაში, მაშინ ძალიან ცოტა იქნება მათ შორის, თუ საერთოდ იქნება რომელიმე, რომელიც გაჩენილი იყო დღემდე. ანუ ეს ცივილიზაციები უფრო დიდი ალბათობით მომავალში გამოჩნდება და კაცობრიობამ ამ მხრივ ყველას (ან მინიმუმ უმეტესობას) დაასწრო. ადამიანები ცნობისმოყვარეები, ექსპანსიონისტები და ენერგიის წყაროებს მოწყურებულები არიან. ჩვენ გავვრცელდით მთელ მსოფლიოში, ყველა კონტინენტზე და დავისაკუთრეთ ის. ჩვენი ტექნოლოგია დროთა განმავლობაში იხვეწებოდა, ჯერ ნელა, შემდეგ კი თვალწარმტაცი სისწრაფით. თუ ეს ყველაფერი მკვეთრად არ შეიცვლება და ჩვენს შთამომავლებს სურთ კეთილდღეობა, ისინი გაფართოვდებიან კოსმოსში. ჩვენ შეგვეძლება ავაშენოთ დაისონის გროვა გაუთავებელი ენერგიისთვის და სხვა პლანეტების ჩვენს ახალ სახლებად გადაქცევისთვის. შეგვიძლია გადავკვეთოთ ვარსკვლავთშორისი მანძილი, რაც საშუალებას მოგვცემს მივაღწიოთ პლანეტებს შორეული ვარსკვლავების გარშემო. თუ მოტივაცია გვექნება, შეგვიძლია ვიქცეთ გალაქტიკურ ცივილიზაციად. ცივილიზაციას, რომელიც ასეთ რამეებს გააკეთებს, შეიძლება ეწოდოს "ხმაურიანი", რადგან მისი საქმიანობა ქმნის "ხმაურს", ხოლო თავად ამ ცივილიზაციის წარმომადგენლებს სხვების მიერ შეიძლება ეწოდოთ "მომხვეჭელი უცხოპლანეტელები".

"ხმაურიანი უცხოპლანეტელები" აჩენენ ნიშნებს, რომელთა აღმოჩენაც შესაძლებელია შორიდან. წარმოიდგინეთ ვინმე ტყეში ჭრის ხეებს, აჩენს ხანძარს და აგებს გზებს. რაც უფრო ინტენსიურია მათი მუშაობა, მით უფრო ადვილია მათი შემჩნევა. გაფართოებადი ტექნოლოგიური ცივილიზაცია ალბათ ძნელია გამოგვრჩეს შეუმჩნევლად. ჩვენი ტელესკოპები დააფიქსირებდნენ მთელ ამ ენერგიას და ჩვენ აშკარად გამოვარჩევდით ხელოვნურ ჩარევას ვარსკვლავებსა და პლანეტებზე. ასეთი საქმიანობის კიდევ ერთი შედეგი არის ის, რომ ის ძალიან არღვევს გარემოს. ტყის გაწმენდა ნიშნავს მისი ველური ბუნების დასასრულს. ადამიანის აქტივობამ არ დაუტოვა შანსი ციყვების ცივილიზაციის რომ ოდესმე, ასობით მილიონი წლის მერე მაინც განვითარებულიყო. იმიტომ კი არა, რომ ჩვენ გვძულდა ციყვები, უბრალოდ, ის აზრი, რომ მათ შეიძლება მოინდომონ ამის გაკეთება, აზრადაც არ მოგვსვლია თავში და უბრალოდ შეშა გვჭირდებოდა. ანალოგიურად, თუ წარსულში "ხმაურიანი ცივილიზაციები" მოძრაობდნენ გალაქტიკის მასშტაბით, აყალიბებდნენ პლანეტებს ან აგროვებდნენ ვარსკვლავების ენერგიას, მათ შესაძლოა ხელი შეეშალათ ჩვენი არსებობისთვის. უცხოპლანეტელებს დედამიწის კოლონიზაცია რომ დაეწყოთ იქამდე, სანამ ჩვენ ჯერ კიდევ ოკეანეებში შლამი ვიყავით, ეს ტალახი არასოდეს გადაიქცეოდა ადამიანებად. ასე ქმნიან "ხმაურიანი უცხოპლანეტელები" ახალი ცივილიზაციების გამოჩენის ვადას. გალაქტიკას შეიძლება ჰქონდეს ტრილიონობით წელი სიცოცხლის შესაქმნელად, მაგრამ ამის მიუხედავად შეიძლება იყოს მხოლოდ მოკლე დროის ფანჯარა მის გასავრცელებლად და ცივილიზაციურად აყვავებისთვის. მაშინაც კი, თუ ხმაურიანი ცივილიზაცია პატივს სცემს ბუნებრივად წარმოქმნილ სიცოცხლეს, ასეთ პლანეტებს თავს არიდებს და ფართოვდება მათ ირგვლივ, როგორც ამას ადამიანები აკეთებენ ველური ბუნების რეზერვაციებთან მიმართებაში - ასეთ პლანეტაზე წარმოქმნილი ნებისმიერი ცივილიზაცია ვერასოდეს გაფართოვდება. სამუდამოდ ხაფანგში იქნება მომწყვდეული პატარა კუნძულზე (თავის პლანეტაზე), ვინაიდან დანარჩენი სივრცე უკვე ათვისებული იქნება სხვების მიერ და უფრო ადრეული და მაღალგანვითარებული ცივილიზაციები თავის ტერიტორიებზე, კოსმოსის თავის სექტორებში არ შეუშვებენ ახალწარმოქმნილ ცივილიზაციებს. რა შეგვიძლია ვთქვათ უცხოპლანეტელებს, რომლებიც არ ფართოვდებიან? ისინი არიან "ჩუმი" უცხოპლანეტელები. ალბათ შემოიფარგლებიან მხოლოდ ერთი ვარსკვლავის სისტემით და არ აქვთ შესამჩნევი გავლენა თავიანთ კოსმიურ გარემოზე. კაცობრიობა ახლა ასეა. ჩვენ ვერ შევძლებთ საკუთარი თავის აღმოჩენას ირმის ნახტომის მეორე მხრიდან რომ შევხედოთ ჩვენს სივრცეს. თუ ასეთი ცივილიზაციები სამუდამოდ ჩუმებად რჩებიან, შესაძლოა, მათი კულტურის ან შესაძლებლობების გამო, მაშინ ისინი ნამდვილად არ არიან ჩვენთვის საზრუნავი და საფიქრალი საგანი. ჩვენ მხოლოდ ერთი საფიქრალი და მიზანი გვაქვს: კაცობრიობა - და სწორედ ახლა ვართ შემდგარი იმ გზაზე, რომ გავხდეთ "ხმაურიანი ცივილიზაცია" თუნდაც რამდენიმე ათეულ მილიონ წელიწადში - ესეც ძალიან დიდი მიღწევა იქნება. კოსმოსური დროის მასშტაბებით ეს თვალის დახამხამებაში მიღწეული პროგრესი იქნება.

თუ ჩვენ არ ვართ განსაკუთრებული და მაინც მივაღწიეთ წარმატებას, მაშინ ნებისმიერი სხვა ცივილიზაცია, რომელსაც აქვს მოტივაცია და რესურსი, საბოლოოდ გაფართოვდება თავისი წარმოშობის პლანეტის მიღმა. ამგვარად, რა არის ყველა ამ ვარაუდისა და იდეის შედეგი? მძიმე შედეგები: რბოლა ვარსკვლავებისკენ თუ ჩვენ ნამდვილად ადრეულები ვართ, მაშინ საბოლოოდ, სხვებიც წამოგვეწევიან. ცივილიზაციები გაჩნდება ყველგან. და ეს ახალი უცხოპლანეტელები შეხედავენ კოსმოსს, ვერ დაინახავენ სიცოცხლის ნიშანწყალს და მივლენ იმავე დასკვნამდე სადამდეც ჩვენ მივედით: სხვებიც არსებობენ, რადგან ხმაურიანი ცივილიზაციები ჯერ არ იკავებენ ყველაფერს მთელ გარშემო სივრცეში, მაგრამ მხოლოდ ერთი ხმაურიანი ცივილიზაციაა საჭირო იმისათვის, რომ მათ მთელი გალაქტიკა აითვისონ და სხვებს ამ გალაქტიკის ათვისების შანსი მოუსპონ და სამუდამოდ დატოვონ დანარჩენები "ჩუმ ცივილიზაციებად" - ჩაკეტილებად თავ-თავიანთ პლანეტებზე ან უკეთეს შემთხვევაში თავიანთ ვარსკვლავურ სისტემებში. ასეთ მომავლის ცივილიზაციებს, ისევე როგორც ჩვენ, მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილების მიღება მოუწევთ: ჩუმად დარჩნენ, მსუბუქი გზა აირჩიონ, არ გასცდნენ თავიანთ პლანეტას და რაც შეიძლება დიდხანს იზრუნონ თავიანთ პლანეტაზე, თუ დაიწყონ გაფართოება გალაქტიკის ნაწილის ასაღებად, სანამ ვინმე მოვა და დაასწრებთ? სხვებთან შეხვედრა სულაც არ ნიშნავს ომს ან კონფლიქტს. მაგრამ ეს ნიშნავს, რომ გაჩნდება ახალი საზღვრები, კოსმოსური საზღვრები, რომლებიც შეიძლება სამუდამოდ დარჩეს. უარეს შემთხვევაში, ცივილიზაცია შეიძლება მთლიანად იყოს მოცული სხვათა იმპერიებით, და ასეთი იმპერიათშორისი ჩუმი ცივილიზაციები სამუდამოდ განწირულნი იქნებიან გალაქტიკური პერიფერიობისთვის, და იცხოვრებენ თავიანთ ბედზე მყარი კონტროლის გარეშე. ასე რომ, თუ ჩვენ გვსურს ადგილი გალაქტიკის მოზრდილთა მაგიდასთან, უმჯობესია საქმეს შევუდგეთ. თუ მართლა ადრეულები ვართ, მაშინ წარმოუდგენელი შესაძლებლობა გვაქვს. ჩვენს წინაა ათასობით ან თუნდაც მილიონობით პლანეტის ჩამოყალიბების შესაძლებლობა ჩვენი ხედვისა და ოცნებების მიხედვით. წყარო: Why Aliens Might Already Be On Their Way To Us - Kurzgesagt - In a Nutshell; 2023 წ.

Robin Hanson is a professor at George Mason University and researcher at Future of Humanity Institute at Oxford. He proposed theory about the "Grabby Aliens". According to this theory, there are two kinds of alien civilizations. “Quiet” aliens don’t expand or change much, and then they die. We have little data on them, and so must mostly speculate, via methods like the Drake equation. “Loud” aliens, in contrast, visibly change the volumes they control, and just keep expanding fast until they meet each other. We should believe that loud aliens exist, as that’s our most robust explanation for why humans have appeared so early in the history of the universe. While the current date is 13.8 billion years after the Big Bang, the average star will last over five trillion years. And the standard hard-steps model of the origin of advanced life says it is far more likely to appear at the end of the longest planet lifetimes. But if loud aliens will soon fill the universe, and prevent new advanced life from appearing, that early deadline explains human earliness. Let us talk about this model of how intelligent life expands and distributes in the universe. Its variables can be estimated from observation, and it makes many predictions. For example, it predicts when we should expect to meet another civilization, has things to say about our chances of hearing alien messages, and of becoming an interplanetary civilization ourselves. It also answers why we don’t see aliens yet, considering the universe’s large number of stars and galaxies. The model's main author is Robin Hanson. You may also know him as the person who first introduced the idea of the Great Filter in 1996. He published a paper with three coauthors detailing his new model in March 2021. The model’s basic assumption is that some civilizations in the universe at some point become “grabby”. This means that: 1. They expand from their origin planet at a fraction of the speed of light. 2. They make significant and visible changes wherever they go. And 3. They last a long time. The question behind the model But why do we have reason to think that such civilizations should exist? The starting point of the model, the thing that makes it necessary in the first place, is a question: “Why are humans so early?” The hard-steps model To understand where this question comes from, we need to step back and ask another question. What is the probability that simple dead matter becomes a civilization like ours? Robin Hanson uses a simple statistical model introduced in 1983 by the physicist Brandon Carter, and that many others have pursued since then. It posits that life has to go through a series of difficult phases, from when a planet first becomes habitable to when an advanced civilization is born. These difficult phases are called “hard steps”. For example, hard steps could be the creation of the first self-replicating molecules, the passage from prokaryotic cells to eukaryotic cells, multicellularity, or the creation of particular combos of body parts. Each step has a certain probability of being completed per unit of time. This model also appears in biology as a standard way of describing the appearance of cancer. One cell has to suffer many mutations before becoming cancerous. Each mutation has a certain probability of occurring per unit of time. The probability of all the mutations occurring in any given cell is low enough that, on average, each cell should become cancerous in a much longer time than the organism’s lifetime. But there are enough cells in the human body that a few outliers suffer enough mutations in a normal lifetime and end up becoming cancerous. The number of mutations required is typically 6 or 7, but sometimes just 2 are enough. Now, let’s try to estimate how many hard steps life on Earth had to go through. Hanson notices at least two periods during our planet’s lifetime that we could see as potential hard steps. First: the period between now and when Earth will first become uninhabitable, which is 1.1 billion years. Second: the period from when Earth first became habitable to when life first appeared, which is 0.4 billion years (time between 4.6 billion years ago and 4.2 billion years ago). If we use 1.1 billion as the typical duration of a hard step, then we should expect Earth to have undergone 3.9 hard steps. If we use 0.4, we should expect it to have undergone 12.5 hard steps. A middle estimate between these two is 6 hard steps. Estimating human earliness This concept is generalizable from planets to large volumes of space containing many stars. The number of hard steps appears as a parameter in a function that takes a time (t) and returns the probability that advanced life will appear at that time in a certain volume of space. It is estimated how early advanced life on Earth looks compared to past and future advanced life in the rest of the universe, as predicted by the law, that was suggested by Robin Hanson.

∎ მოტორული სისტემა / სამოძრაო სისტემა (Motor system) მოტორული სისტემა არის ნერვული სისტემის ცენტრალური და პერიფერიული სტრუქტურების ერთობლიობა, რომლებიც მხარს უჭერენ მოტორულ ფუნქციებს, ანუ მოძრაობას. პერიფერიული სტრუქტურები შეიძლება შეიცავდეს ჩონჩხის კუნთებს და ნერვულ კავშირებს კუნთოვან ქსოვილებთან. ცენტრალური სტრუქტურები მოიცავს ცერებრალური ქერქის (თავის ტვინის ქერქის), ტვინის ღეროს, ზურგის ტვინს, პირამიდულ სისტემას, მათ შორის ზედა მოტორულ ნეირონებს, ექსტრაპირამიდულ სისტემას, ცერებრუმს (ნათხემს) და ქვედა მოტორულ ნეირონებს თავის ტვინის ღეროსა და ზურგის ტვინში. მოტორული სისტემა არის ბიოლოგიური სისტემა, რომელიც მჭიდრო კავშირშია კუნთოვან სისტემასთან და სისხლის მიმოქცევის სისტემასთან. სამოძრაო უნარების მისაღწევად, მოტორული (სამოძრაო) სისტემა უნდა მოერგოს კუნთების სამუშაო მდგომარეობას, იქნება ეს ცხელი თუ ცივი, ხისტი თუ ფხვიერი, ასევე ფიზიოლოგიური დაღლილობა. <<< პირამიდული მოტორული სისტემა / პირამიდული სამოძრაო სისტემა (Pyramidal motor system) >>> პირამიდული მოტორული (სამოძრაო) სისტემა, რომელსაც ასევე უწოდებენ პირამიდულ ტრაქტს ან კორტიკოსპინალურ (ქერქულ-ზურგის ტვინის) ტრაქტს, იწყება ცერებრალური ქერქის (თავის ტვინის ქერქის) მოტორულ ცენტრში. კორტიკოსპინალურ ტრაქტში არის ზედა და ქვედა მოტორული ნეირონები. სამოძრაო (მოტორული) იმპულსები წარმოიქმნება მოტორული არეალის გიგანტურ პირამიდულ უჯრედებში ანუ ბეცის უჯრედებში; ანუ ცერებრალური ქერქის პრეცენტრალურ გირუსში. ეს არის კორტიკოსპინალური ტრაქტის ზედა მოტორული ნეირონები (UMN). ამ უჯრედების აქსონები გადადიან ცერებრალური ქერქის სიღრმეში corona radiata-სკენ, შემდეგ კი შიდა კაფსულაში, გადიან შიდა კაფსულის უკანა ტოტში და აგრძელებენ დაღმასვლას შუა ტვინში და მოგრძო ტვინში (medulla oblongata-ში). მოგრძო ტვინის ქვედა ნაწილში, ამ ბოჭკოების 90-95% დეკუსირებულია (გადის მოპირდაპირე მხარეს) და ეშვება მოპირდაპირე მხარეს ზურგის ტვინის გვერდითი ფუნიკულის თეთრ ნივთიერებაში. დარჩენილი 5-10% გადის იმავე მხარეს. კიდურების ბოჭკოები 100%-ით გადის მოპირდაპირე მხარეს. კორტიკოსპინალური ტრაქტის (თავის ტვინის ქერქ - ზურგის ტვინის ტრაქტის) ბოჭკოები სხვადასხვა დონეზე მთავრდება ზურგის ტვინის ნაცრისფერი ნივთიერების წინა რქაში. აქ მდებარეობს კორტიკოსპინალური ქვედა მოტორული ნეირონები (LMN). პერიფერიული მოტორული ნერვები ატარებენ სამოძრაო (მოტორულ) იმპულსებს წინა რქიდან ნებელობით (ნებით; ნებაყოფლობით) კუნთებამდე. <<< ექსტრაპირამიდული მოტორული სისტემა / ექსტრაპირამიდული სამოძრაო სისტემა (Extrapyramidal motor system) >>> ექსტრაპირამიდული მოტორული (სამოძრაო) სისტემა შედგება მოტორული მოდულაციის სისტემებისგან, განსაკუთრებით ბაზალური განგლიებისგან და ცერებრუმისგან (ნათხემისგან).

∎ პირამიდული ტრაქტი (Pyramidal tracts) - პირამიდული მოტორული სისტემა (Pyramidal motor system) კორტიკობულბური ტრაქტი / კორტიკობულბარული (Corticobulbar tract) კორტიკოსპინური / კორტიკოსპინალური ტრაქტი (Corticospinal tract) პირამიდული გზები მოიცავს როგორც კორტიკობულბარულ ტრაქტს, ასევე კორტიკოსპინალურ ტრაქტს. ეს არის ზედა მოტორული ნეირონების ეფერენტული ნერვული ბოჭკოების აგრეგაციები, რომლებიც მიედინება ცერებრალური ქერქიდან (თავის ტვინის ქერქიდან) და მთავრდება ტვინის ღეროში (კორტიკობულბარული) ან ზურგის ტვინში (კორტიკოსპინალური) და მონაწილეობს სხეულის მოტორული (სამოძრაო) ფუნქციების კონტროლში. კორტიკობულბარული ტრაქტი (ქერქ-ღეროს ტრაქტი) ატარებს იმპულსებს ტვინიდან კრანიალურ (თავის ტვინის) ნერვებამდე. ეს ნერვები აკონტროლებს სახის და კისრის კუნთებს და მონაწილეობენ სახის გამომეტყველებაში, ღეჭვაში, ყლაპვაში და სხვა მოტორულ (მოძრაობით) ფუნქციებში. კორტიკოსპინალური ტრაქტი (ქერქულ-ზურგის ტვინის ტრაქტი) ატარებს იმპულსებს თავის ტვინიდან ზურგის ტვინში. იგი შედგება გვერდითი და წინა ტრაქტისგან. კორტიკოსპინალური ტრაქტი ჩართულია ნებაყოფლობით მოძრაობაში. კორტიკოსპინალური ტრაქტის ბოჭკოების უმეტესი ნაწილი კვეთს მედულას (გადის მოგრძო ტვინში), რის შედეგადაც კუნთები აკონტროლებს თავის ტვინის საპირისპირო მხარეს. კორტიკოსპინალური ტრაქტი შეიცავს პირამიდული უჯრედების აქსონებს, რომელთაგან ყველაზე დიდია ბეცის უჯრედები, რომლებიც მდებარეობს თავის ტვინის ქერქში. პირამიდულ ტრაქტებს დაარქვეს იმიტომ, რომ ისინი გადიან მედულას (მოგრძო ტვინის) პირამიდებში. კორტიკოსპინალური ბოჭკოები ერთ წერტილამდე იყრის თავს, როცა შიდა კაფსულიდან თავის ტვინის ღერომდე ეშვება მრავალი მიმართულებით, რაც ინვერსიული პირამიდის შთაბეჭდილებას ტოვებს. პირამიდული ტრაქტის ჩართვა ნებისმიერ დონეზე იწვევს პირამიდულ ნიშნებს. პირამიდული ბოჭკოების მიელინაცია დაბადებისას არასრულია და თანდათან პროგრესირებს კრანიო-კაუდალური მიმართულებით და ამით თანდათან იძენს ფუნქციონირებას. მიელინიზაციის უმეტესი ნაწილი სრულდება ორი წლის ასაკში და შემდეგ ის ძალიან ნელა პროგრესირებს კრანიო-კაუდალური მიმართულებით თორმეტ წლამდე. სტრუქტურა ტერმინი პირამიდული ტრაქტები ეხება ზედა მოტორულ ნეირონებს, რომლებიც წარმოიქმნება ცერებრალური ქერქიდან (თავის ტვინის ქერქიდან) და მთავრდება ზურგის ტვინში (კორტიკოსპინალური) ან ტვინის ღეროში (კორტიკობულბარული). ნერვები ჩნდება ცერებრალურ ქერქში (თავის ტვინის ქერქში), გაივლის ქვევით და შეიძლება გადაკვეთოს გვერდები მედულაში (მოგრძო ტვინში) და გადაადგილდეს ზურგის ტვინის ნაწილის სახით, სანამ ისინი სინაფსირებენ (უკავშირდებიან) ინტერნეირონებთან ზურგის ტვინის ნაცრისფერ სვეტში. პირამიდული ტრაქტები საბოლოოდ მოიცავს კორტიკოსპინალურ ტრაქტებს და ასევე მოიცავს კორტიკობულბარულ ტრაქტებს.

კორტიკოსპინალური ტრაქტი (ქერქ-ზურგტვინის ტრაქტი) ნერვული ბოჭკოები კორტიკოსპინალურ ტრაქტში წარმოიქმნება პირამიდული უჯრედებიდან ცერებრალური ქერქის V ფენაში. ბოჭკოები წარმოიქმნება პირველადი მოტორული ქერქისგან (დაახლოებით 30%), დამატებითი მოტორული არედან და პრემოტორული ქერქიდან (ერთად ასევე დაახლოებით 30%), ხოლო სომატოსენსორული ქერქის, პარიეტალური წილის და ცინგულარული გირუსის ბოჭკოები ამარაგებს დანარჩენს. უჯრედებს სხეულები აქვთ თავის ტვინის ქერქში, ხოლო აქსონები ქმნიან პირამიდული ტრაქტის ძირითად ნაწილს. ნერვული აქსონები ქერქიდან გადაადგილდება შიდა კაფსულის უკანა კიდურის გავლით, ცერებრალური პედუნკულის გავლით და ტვინის ღეროსა და წინა მოგრძო ტვინში. აქ ისინი ქმნიან ორ გამონაყარს, რომლებსაც მოგრძო ტვინის წაგრძელებული პირამიდები ეწოდება. აქსონების უმეტესი ნაწილი კვეთის ქვემოთ კვეთს მოპირდაპირე მხარეს, საიდანაც ისინი წარმოიშვა, რომელიც ცნობილია როგორც დეკუსაცია. აქსონები, რომლებიც გადაკვეთენ, გადადიან მედულას წაგრძელებული ნაწილის გარეთ და ქმნიან გვერდით კორტიკოსპინალურ ტრაქტს, ხოლო დარჩენილი ბოჭკოები ქმნიან წინა კორტიკოსპინალურ ტრაქტს. აქსონების დაახლოებით 80% კვეთს და ქმნის ლატერალურ კორტიკოსპინალურ ტრაქტს; 10% არ გადაკვეთს და უერთდება ტრაქტს, ხოლო ბოჭკოების 10% მოძრაობს წინა კორტიკოსპინალურ ტრაქტში. ტრაქტის ქვემოთ მოძრავი ნერვული აქსონები არის ზედა მოტორული ნეირონების ეფერენტული ნერვული ბოჭკოები. ეს აქსონები მოძრაობენ ზურგის ტვინის თეთრი მატერიის ტრაქტებში, სანამ არ მიაღწევენ კუნთის ხერხემლის დონეს, რომელსაც ისინი აინერვირებენ. ამ დროს აქსონები სინაფსებით უკავშირდებიან ქვედა მოტორულ ნეირონებს. აქსონების უმეტესობა უშუალოდ არ სინაფსირებს ქვედა მოტორულ ნეირონებთან, არამედ სინაფსებით უკავშირდებიან ინტერნეირონს, რომელიც შემდეგ სინაფსებით უკავშირდება ქვედა მოტორულ ნეირონს. ეს ჩვეულებრივ ხდება წინა ნაცრისფერ სვეტში. გვერდითი კორტიკოსპინალური ტრაქტის ნერვული აქსონები, რომლებიც არ გადაკვეთს მოგრძო ტვინს, ამას აკეთებენ ზურგის ტვინის დონეზე, სადაც ისინი მთავრდება. ეს ტრაქტები შეიცავს 1 მილიონზე მეტ აქსონს და აქსონების უმეტესობა მიელინირებულია. კორტიკოსპინალური ტრაქტი მიელინირდება დაბადებიდან პირველი და მეორე წლის განმავლობაში. ნერვული აქსონების უმრავლესობა მცირეა (<4μm) დიამეტრით. ნერვული აქსონების დაახლოებით 3%-ს აქვს გაცილებით დიდი დიამეტრი (16μm) და წარმოიქმნება ბეცის უჯრედებიდან, ძირითადად პირველადი მოტორული ქერქის ფეხის არეში. ეს უჯრედები ხასიათდება სიგნალის სწრაფი გამტარობის სიჩქარით, 70 მ/წმ-ზე მეტი, რაც თავის ტვინიდან ზურგის ტვინში ნებისმიერი სიგნალის ყველაზე სწრაფი გამტარობაა. კორტიკობულბარული ტრაქტი / ქერქულ-მოგრძო ტვინური ტრაქტი ვენტრალური (მუცლის მხარისკენ მოთავსებული) მოტორული ქერქის ბოჭკოები მოძრაობენ კორტიკოსპინალურ ტრაქტთან ერთად შიდა კაფსულის გავლით, მაგრამ მთავრდება რამდენიმე ადგილას შუა ტვინში (კორტიკო-მეზენცეფალური ტრაქტი), ხიდში ანუ პონსში (კორტიკოპონტინური ტრაქტი / ქერქულ-ხიდური ტრაქტი) და მოგრძო ტვინში (კორტიკო-ბულბარული ტრაქტი). კორტიკობულბარული ტრაქტის ზედა მოტორული ნეირონები სინაფსებით უკავშირდებიან ინტერნეირონებს ან უშუალოდ ქვედა მოტორულ ნეირონებს, რომლებიც განლაგებულია მოტორული (მამოძრავებელი) კრანიალური ნერვის (თავის ტვინის ნერვის) ბირთვებში, კერძოდ, ოკულომოტორული (თვალის მამოძრავებელი), ტროქლეარული (ტროქლეა - პატარა ძვალი იდაყვის სახსარში, რომელიც ემსახურება წინამხრის კუნთების მყესს), სამწვერა ნერვის მოტორული ბირთვი, აბდუცენტი (თვალის განმზიდველი ნერვი) და სახის ნერვი. ჰიპოგლოსალური, ვაგუსური და დამხმარე ნერვები. ამ ბირთვებს მიეწოდება ნერვები ტვინის ორივე მხრიდან, გარდა სახის ნერვის ნაწილებისა, რომლებიც აკონტროლებენ სახის ქვედა კუნთებს. ეს კუნთები ინერვირდება მხოლოდ ქერქის კონტრალატერალური (საპირისპირო) მხრიდან ნერვებით.

ფუნქცია კორტიკოსპინალური ტრაქტის ნერვები ჩართულია სხეულის კუნთების მოძრაობაში. ბოჭკოების გადაკვეთის გამო, კუნთებს მიეწოდება ტვინის ის მხარე, რომელიც საპირისპიროა, ვიდრე კუნთი. კორტიკობულბარული ტრაქტის ნერვები ჩართულია თავის კუნთებში მოძრაობაში. ისინი მონაწილეობენ გადაყლაპვაში, ფონაციასა და ენის მოძრაობაში. სახის ნერვთან ჩართვის ძალით კორტიკობულბარული ტრაქტი ასევე პასუხისმგებელია სახის გამომეტყველების გადაცემაზე. სახის გამომეტყველების ქვედა კუნთების გარდა, კორტიკობულბარული ტრაქტის ყველა ფუნქცია მოიცავს ტვინის ორივე მხრიდან შეყვანას. ექსტრაპირამიდული სისტემა ეხება ზურგის ტვინის ტრაქტებს, რომლებიც მონაწილეობენ უნებლიე მოძრაობაში, მაგრამ არა პირამიდული ტრაქტის ნაწილს. მათი ფუნქციები მოიცავს პოზისა და კუნთების ტონის კონტროლს. კლინიკური მნიშვნელობა 1. კორტიკოსპინალური ტრაქტის ბოჭკოების დაზიანებამ, სადმე მათი კურსის გასწვრივ ცერებრალური ქერქიდან ზურგის ტვინის ქვედა ბოლოებამდე, შეიძლება გამოიწვიოს ზედა საავტომობილო ნეირონის სინდრომი. 2. ზედა საავტომობილო ნეირონების დაზიანებიდან რამდენიმე დღეში ჩნდება საავტომობილო ნიშნები და სიმპტომები, მათ შორის სპასტიურობა, ჰიპერაქტიური რეფლექსები, წვრილი მოძრაობების შესრულების უნარის დაკარგვა და ექსტენსორული პლანტარული პასუხი, რომელიც ცნობილია როგორც ბაბინსკის ნიშანი. 3. სიმპტომები ზოგადად სხვა სენსორულ პრობლემებთან ერთად ჩნდება. 4. მიზეზები შეიძლება მოიცავდეს ისეთ დარღვევებს, როგორიცაა ინსულტი, ცერებრალური დამბლა, სუბდურული სისხლჩაქცევები, აბსცესები და სიმსივნეები, ნეიროდეგენერაციული დაავადებები, როგორიცაა მრავლობითი სისტემის ატროფია, ანთება, როგორიცაა მენინგიტი და გაფანტული სკლეროზი, და ზურგის ტვინის ტრავმა, მათ შორის დისკების ცურვისგან. 5. თუ კორტიკობულბარული ტრაქტი დაზიანებულია მხოლოდ ერთ მხარეს, მაშინ დაზიანდება მხოლოდ სახის ქვედა ნაწილი, თუმცა თუ დაფიქსირდა როგორც მარცხენა, ასევე მარჯვენა ტრაქტი, მაშინ შედეგი არის ფსევდობულბარული დამბლა. ეს იწვევს ყლაპვის, მეტყველების და ემოციური ლაბილობის პრობლემებს. 6. ძლიერმა უნებლიე მოძრაობებმა, როგორიცაა ჰემიბალიზმი ან მძიმე ქორეა, შესაძლოა დაღლილიყო პაციენტი და გახდეს სიცოცხლისთვის საშიში სიტუაცია. 7. წარსულში, ამ მდგომარეობას მკურნალობდნენ პირამიდული ტრაქტის ნაწილობრივი მონაკვეთით ან პირველადი მოტორული ქერქის ან ცერებრალური ჯვარედინი (პედუნკულოტომია).

Ваши 29 национальностей - одна семья: Аваро-андские языки - это: 1. Андский язык; 2. аварский язык/Хундзикский язык; 3. Ботлихский язык; 4. язык годобери; 5. Каратский язык; 6. Ахвахский язык; 7. язык багвалал; 8. Язык Тинди; 9. Чамалальский язык. даргинские языки (некоторые исследователи считают их диалектами одного языка - даргинского языка, который еще не сформировался в отдельный язык, но близок к тому, чтобы образоваться в отдельный язык): 1. кайтакский язык 2. Кубачинский язык 3. язык Ицари 4. Чирагский язык В подсемействе хиналугурский язык только один - собственно хиналугурский. В подсемействе лакский есть только один язык - сам лакский. К лезгурским языкам относятся: 1. арчиский Язык 2. Табасаранский язык 3. Агульский язык 4. Рутульский язык 5. Цахурский язык 6. Будухский язык 7. Удинский язык 8. Лезгинский язык 9. Крыцкий язык Нахские языки: 1. Ингушский язык 2. Чеченский язык 3. Бацбиский Язык Цезорические или дидорические языки: 1. Язык цез/дидо 2. Язык хинух 3. Бежтинский язык 4. Хунзибский язык 5. Хваршинский язык

∎ Is it right that Georgia is in the region, that was the first, where there was using of the trade and long-distance transportation of resources? Yes, Georgia is located in a region that has evidence of early trade and long-distance transportation of resources. The South Caucasus, including present-day Georgia, has a rich history of trade and cultural exchange due to its strategic location between different regions. Archaeological evidence suggests that early human populations in Georgia engaged in long-distance trade and transportation of resources. For example, at sites such as Dmanisi, artifacts made from materials not locally available, such as obsidian and seashells, have been discovered. The presence of these materials indicates that trade networks and long-distance connections were established, allowing the exchange of goods over significant distances. The strategic position of Georgia, with its access to various natural resources and proximity to trade routes, facilitated trade and cultural interactions with neighboring regions. The trade routes passing through the South Caucasus connected different civilizations, enabling the exchange of goods, ideas, and technologies. While Georgia was not the only region involved in early trade and long-distance transportation, its location at the crossroads of different cultures and trade routes contributed to its historical significance as a hub for trade and cultural exchange. It's important to note that trade and long-distance transportation of resources have been practiced by human societies worldwide throughout history. Nonetheless, Georgia's archaeological record supports the notion that the region played a role in early trade networks and the exchange of resources. ∎ Is it right that Georgia is in the region, that was the first, where there was using of Early stone-tipped projectile weapons? Yes, Georgia is located in a region that has evidence of early stone-tipped projectile weapons. Projectile weapons, such as spears or arrows, equipped with stone tips, significantly increased the effectiveness of hunting and warfare for early human populations. Archaeological findings in Georgia, particularly at sites like Dmanisi, have provided evidence of early stone-tipped projectile weapons. Excavations at Dmanisi have revealed stone points and arrowheads that were likely used as tips for spears or arrows. These stone points were attached to wooden shafts, creating effective projectile weapons for hunting or combat. The use of stone-tipped projectile weapons represented a technological advancement in early human societies, allowing for long-range attacks and more efficient hunting practices. The development and use of these weapons required the ability to shape and attach stone points to the shafts, demonstrating early humans' skill in tool manufacturing. While the use of stone-tipped projectile weapons was practiced in various regions around the world, Georgia's archaeological record contributes to our understanding of their early use in the region. The specific timeline and variations in projectile weapon technology may vary across different sites and time periods, but the general use of stone-tipped projectile weapons is evident in Georgia's archaeological history. ∎ Is it right that Georgia is in the region, that was the first, where there was using of Early Glue? Yes, Georgia is located in a region that has evidence of early glue use. The development and use of adhesives, including glues, have been important technological advancements in human history, enabling the bonding of materials together for various purposes. Archaeological findings in Georgia indicate early adhesive use. For example, at the site of Dmanisi, evidence of adhesive substances has been discovered. Residues of an adhesive material, likely made from birch bark pitch, have been found on stone tools and other objects. This suggests that early humans in the region were utilizing glue-like substances for joining and securing different materials together. The use of early glue in Georgia demonstrates the resourcefulness and technological capabilities of early human populations in the region. The ability to create and utilize adhesives would have contributed to the construction of tools, the repair of objects, and the production of more complex structures. While glue use has been observed in various regions throughout history, the evidence from Georgia's archaeological record contributes to our understanding of early adhesive practices. The specific timeline and variations in adhesive technology may vary across different sites and time periods, but the presence of early glue use in Georgia highlights the ingenuity and problem-solving abilities of early humans. ∎ Is it right that Georgia is in the region, that was the first, where there was using of Early, primitive Beds? Yes, Georgia is located in a region that has evidence of early, primitive beds. The use of beds, or sleeping platforms, is an important aspect of human comfort and domestic life. While the exact timeline and variations may differ across different regions, early human populations in Georgia likely developed simple sleeping arrangements. Archaeological findings in Georgia, such as at the site of Dmanisi, provide evidence of early bed-like structures. Excavations at Dmanisi have revealed the remains of dwelling structures that include stone or clay platforms. These platforms are believed to have served as sleeping areas or raised surfaces for resting. The presence of early beds in Georgia demonstrates the ingenuity and resourcefulness of early human populations in creating comfortable sleeping arrangements. The use of raised platforms would have provided some protection from the cold ground and potentially offered a more comfortable sleeping surface. While beds or sleeping arrangements have been developed independently in various regions throughout history, the evidence from Georgia's archaeological record contributes to our understanding of early human domestic practices. The specific design and construction of early beds may have varied across different sites and time periods, but the existence of primitive beds in Georgia highlights the early human desire for comfort and improved living conditions. ∎ Is it right that Georgia is in the region, that was the first, where there was using of Early Clothing? Yes, Georgia is located in a region that has evidence of early clothing use. The development of clothing was a significant milestone in human evolution, providing protection from the elements and enhancing social and cultural practices. Archaeological evidence from Georgia, including sites such as Dmanisi, indicates the use of early clothing by human populations in the region. While direct evidence of clothing, such as preserved textiles, may be scarce due to the perishable nature of the material, indirect evidence suggests the existence of early clothing. For instance, the discovery of bone needles and small perforated shells, which may have been used as decorative elements on clothing, indicates the presence of early textile-related activities. Additionally, the environmental conditions and climatic variations in the region would have necessitated the use of clothing for protection and insulation. While the exact nature and design of early clothing in Georgia may not be fully known, the archaeological record suggests that early humans in the region were engaging in the production and use of clothing to meet their basic needs and adapt to their environment. It is worth noting that the use of clothing likely developed independently in various regions across the world. However, the evidence from Georgia contributes to our understanding of early clothing practices and the importance of clothing in human cultural and adaptive behavior. ∎ Is it right that Georgia is in the region, that was the first, where there was using of Heat treating of stone blades? Yes, Georgia is located in a region that has evidence of early heat treating of stone blades. Heat treating is a process in which stone tools, such as blades or points, are heated and then rapidly cooled to enhance their durability and effectiveness. Archaeological findings in Georgia, particularly at sites like Dmanisi, have provided evidence of early heat treating of stone blades. Excavations at Dmanisi have uncovered stone tools, including blades, that display evidence of heat treatment. The process of heat treating involves heating the stone to high temperatures and then quenching it in a liquid or by cooling it rapidly, which alters the molecular structure of the stone and improves its hardness and resilience. The use of heat-treated stone blades in Georgia suggests that early human populations in the region were employing advanced techniques to enhance the performance of their tools. Heat-treated blades would have been more effective for cutting, scraping, and other tasks, giving early humans a technological advantage in their daily activities. While heat treating of stone tools was practiced in various regions around the world, Georgia's archaeological record contributes to our understanding of this technique's early use in the region. The specific timeline and variations in heat treatment techniques may vary across different sites and time periods, but the presence of heat-treated stone blades in Georgia highlights the ingenuity and technological advancements of early human populations in the region.

∎ Is it right that Georgia is in the region, that was the first, where there was using of Beads? Yes, Georgia is located in a region that has evidence of early bead use. Beads, small decorative objects with a hole for stringing, have been used by humans for thousands of years for personal adornment, cultural expression, and trade. Archaeological findings in Georgia, such as at sites like Dmanisi, have provided evidence of early bead use. Excavations at Dmanisi have uncovered beads made from various materials, including bone, stone, and shells. These beads were likely used for personal ornamentation or as trade items. The presence of beads in Georgia's archaeological record suggests that early human populations in the region were engaging in the production and use of decorative objects. Beads serve as evidence of artistic expression, cultural symbolism, and potentially social differentiation within these early societies. While bead use has been observed in various regions throughout history, the evidence from Georgia's archaeological record contributes to our understanding of early bead practices. The specific materials, styles, and purposes of beads may have varied across different sites and time periods, but the existence of beads in Georgia highlights the early human desire for personal adornment and the cultural significance of these objects. ∎ Is it right that Georgia is in the region, that was the first, where there was using of Funerals (in the form of burial)? No, The oldest Funerals (in the form of burial) is found in Israel and dates back to 100,000 years. But the oldest known burial practices in the territory of Georgia date back to the Paleolithic period. Paleolithic burials in Georgia have been identified at various archaeological sites, providing evidence of early funerary practices. One notable example is the site of Kvemo-Kartli, specifically the Satsurblia Cave, where the remains of early Homo sapiens dating back to approximately 27,000 years ago were discovered. These remains were found in a deliberate burial context, suggesting that early humans in the region were engaging in burial practices during this time. Additionally, other Paleolithic sites in Georgia, such as Kotias Klde and Ortvale Klde, have also yielded evidence of burials. These sites contain burial pits or graves with human skeletal remains, indicating the presence of burial practices during the Paleolithic era. It's important to note that the specific timeline and nature of burial practices in Georgia may vary across different regions and time periods. The archaeological record is continually evolving as new discoveries are made, providing further insights into the history of burial practices in Georgia. For more detailed and specific information on the earliest burial practices in Georgia, I recommend consulting scholarly sources and archaeological studies focused on the Paleolithic period and relevant excavation sites within the region. ∎ Is it right that Georgia is in the region, that was the first, where there was using of Oldest arrows? No, the oldest arrows (and evidence of bow-and-arrow technology), and oldest needle are found in Sibudu, South Africa and dates back to 70 kya - 60 kya. But Georgia is located in a region where evidence of some of the oldest known arrows has been found. Arrows are projectile weapons that have been used for hunting and warfare throughout human history. Archaeological findings in Georgia, specifically at the site of Satsurblia Cave, have revealed evidence of early arrow use. The cave site has yielded artifacts, including arrowheads and fragments, that have been dated to approximately 37,000 years ago. These arrowheads represent some of the earliest known examples of arrows in the archaeological record. The discovery at Satsurblia Cave provides valuable insights into the development and use of arrow technology during the Paleolithic period. The use of arrows allowed early humans to hunt more efficiently and engage in long-distance warfare, marking a significant advancement in hunting and combat strategies. While the discovery at Satsurblia Cave is notable, it's important to mention that the development and use of arrows likely occurred concurrently in various regions around the world. The specific timeline and variations in arrow technology may differ across different sites and time periods. However, the evidence from Satsurblia Cave highlights the early use of arrows in Georgia and contributes to our understanding of the technological advancements and hunting strategies of early human populations in the region. ∎ Is it right that Georgia is in the region, that was the first, where there was the oldest-known mines? Yes, Georgia is indeed located in a region that contains some of the oldest-known mines in the world. The country has a rich history of mining that dates back thousands of years, with evidence of early mining activities. One notable example is the ancient gold mines of Sakdrisi-Kachagiani, located in southern Georgia. These mines have been extensively studied and are estimated to have been in operation as early as the 3rd millennium BCE, making them some of the oldest-known gold mines in the world. The Sakdrisi-Kachagiani mines provide evidence of early mining techniques and the extraction of precious metals during ancient times. The discovery of gold artifacts, mining tools, and evidence of mining activity at the site demonstrates the significance of mining in the region's early economies and cultural practices. In addition to gold, Georgia has a long history of mining other resources such as copper, manganese, and coal. The country's geological composition and mineral-rich landscapes have contributed to the development of mining activities throughout its history. While it is challenging to definitively determine the absolute oldest mines in the world, the ancient mines in Georgia, such as Sakdrisi-Kachagiani, offer valuable insights into early mining practices and the utilization of mineral resources in the region. ∎ Is it right that Georgia is in the region, that was the first, where there was the Earliest evidence of shoes? Yes, Georgia is located in a region where some of the earliest evidence of shoes has been found. The discovery of ancient footwear provides insights into early human innovation and the development of protective footwear. Archaeological excavations at the site of Satsurblia Cave in Georgia have uncovered well-preserved leather shoe fragments dating back approximately 9,000 years. These shoe remnants represent some of the earliest evidence of footwear discovered to date. The shoes found at Satsurblia Cave were made from animal hides and show evidence of sophisticated craftsmanship. They provide evidence that early humans in the region recognized the need for protective footwear and developed techniques to create functional shoes. The discovery of these ancient shoes in Georgia contributes to our understanding of the development of footwear and the evolution of human adaptation to different environments. However, it's important to note that evidence of early shoes has been found in other regions as well, such as the shoes discovered in the Areni-1 cave in Armenia, which are estimated to be around 5,500 years old. The study of ancient footwear and its evolution is a fascinating aspect of archaeology, shedding light on the ingenuity and resourcefulness of early humans as they sought to protect their feet and navigate diverse terrains.

∎ Is it right that Georgia is in the region, that was the first, where there was the Earliest evidence of musical instruments? No, it is not accurate to claim that Georgia is in the region where the earliest evidence of musical instruments has been found. The origins of musical instruments are complex and widespread, and evidence of early musical instruments has been discovered in various regions around the world. For example, some of the oldest known musical instruments include flutes made from bird bones and mammoth ivory, found in the Swabian Jura region of southwestern Germany. These flutes, known as the Geissenklösterle flute and the Hohle Fels flute, are estimated to be around 42,000 to 43,000 years old. Additionally, other ancient musical instruments have been found in different parts of the world, such as bone flutes in China and bullroarers in Australia, dating back tens of thousands of years. While Georgia has a rich cultural heritage and a long history of music, there is no evidence to suggest that it was the first region where musical instruments were invented or discovered. However, ancient musical traditions and instruments do exist in Georgia, such as the panduri, a three-stringed lute-like instrument, which is an integral part of Georgian folk music. The development and spread of musical instruments occurred across various regions and cultures throughout human history, and the study of ancient musical instruments continues to provide insights into the cultural and artistic expressions of early societies. Georgia has a rich musical tradition, and there are several unique musical instruments associated with Georgian culture and are unique to Georgia. Here are a few notable examples: 1. Chonguri: The chonguri is a traditional plucked string instrument that resembles a small lute or guitar. It has three strings and is commonly used in Georgian folk music. The chonguri is known for its distinctive sound and is often played as a solo instrument or as accompaniment in traditional ensembles. 2. Panduri: The panduri is another stringed instrument commonly used in Georgian folk music. It has a long neck and three strings, and its body is typically made from mulberry wood. The panduri is played with a plectrum and has a rich, resonant sound. 3. Salamuri: The salamuri is a traditional Georgian flute made from a single piece of wood. It is a relatively simple instrument with six finger holes and is played by blowing air across the top edge. The salamuri is commonly used in Georgian folk and traditional music. 4. Doli: The doli is a traditional Georgian drum made of wood and animal skin. It is played by striking the drumhead with hands or sticks. The doli is an essential percussion instrument in Georgian folk music and is often used in dance performances. 5. Chiboni: The chiboni is a bowed string instrument that is unique to the Svaneti region of Georgia. It has a horsehair bow and typically two strings. The chiboni produces a haunting, melancholic sound and is often played in Svaneti's traditional music and rituals. 6. Changi: The changi is a type of hammered dulcimer that is played in Georgian folk music. It consists of a trapezoidal wooden body with metal strings stretched over bridges. The musician strikes the strings with small hammers to produce sound. The changi is known for its vibrant and resonant tones and is often played as a solo instrument or as part of an ensemble. 7. Tsimbaly: The tsimbaly is a unique Georgian instrument similar to the hammered dulcimer. It has a rectangular wooden body with metal strings and is played by striking the strings with small hammers. The tsimbaly produces a bright and percussive sound and is commonly used in Georgian folk ensembles. 8. Chianuri: The chianuri is a traditional Georgian zither-like instrument. It consists of a rectangular wooden body with metal strings stretched across it. The musician plucks or strikes the strings with their fingers or with a plectrum. The chianuri is often played in solo performances, accompanying songs or dances. Here are some additional details about Georgian music and its cultural significance: 1. Georgian Polyphony: One of the most distinctive features of Georgian music is its polyphonic singing. Georgian polyphony involves multiple vocal parts, often performed by a group of singers. The harmonies are rich and complex, with different melodic lines intertwining to create a unique and mesmerizing sound. Georgian polyphonic singing is recognized as a masterpiece of oral and intangible heritage by UNESCO. 2. Regional Musical Styles: Georgian music exhibits regional variations due to the diverse cultural influences within the country. Each region has its own musical styles, instruments, and vocal techniques. For example, the high mountainous region of Svaneti has a distinct musical tradition with its own unique instruments and songs. Other regions, such as Kakheti and Guria, have their own characteristic musical styles and dances. 3. Traditional Dance: Georgian music and dance are closely intertwined. Traditional Georgian dance is energetic and expressive, often accompanied by live music. Dancers perform intricate movements, footwork, and acrobatic elements. The dances embody the spirit and traditions of different regions and are an essential part of Georgian cultural celebrations and festivals. 4. Folk Festivals: Georgia hosts numerous folk festivals throughout the year, where traditional music and dance take center stage. These festivals provide opportunities for communities to come together, showcase their cultural heritage, and celebrate their shared traditions. The most famous among them is the "Tbilisi Open Air" festival, which attracts local and international artists and enthusiasts. 5. Influence on World Music: Georgian music has had an impact on the global music scene. Its unique vocal techniques and polyphonic singing have inspired and influenced musicians beyond its borders. Georgian polyphony has been studied and admired by ethnomusicologists and composers worldwide, contributing to the preservation and dissemination of this remarkable musical tradition. Georgian music reflects the country's long history, cultural diversity, and deep-rooted traditions. It continues to thrive and evolve, with traditional elements blending with contemporary influences. Georgian musicians, both in the country and abroad, work to preserve and promote this valuable musical heritage, ensuring its vitality for future generations.

∎ Is it right that Georgia is in the region, that was the first, where there was the Earliest evidence of Weaving? Yes, Georgia is located in a region that has evidence of early weaving practices. The art of weaving, the process of creating fabric by interlacing threads, has a long history and is believed to have originated in different parts of the world independently. In the region of the South Caucasus, which includes modern-day Georgia, there is evidence of early textile production and weaving. Archaeological discoveries in the area have revealed remnants of ancient textiles dating back thousands of years. For example, at the Dzudzuana Cave in Georgia, fragments of dyed and twined fibers have been found, providing evidence of early textile production. These textile fragments are estimated to be around 34,000 years old, making them some of the earliest known examples of weaving in the world. Furthermore, the nearby archaeological site of Shulaveris Gora, also in Georgia, has yielded evidence of fabric impressions on pottery dating back to around 6000 BCE. These impressions suggest the existence of woven textiles during that time period. The ancient Georgians developed various weaving techniques and produced textiles using materials such as wool, flax, and hemp. The tradition of weaving has been an integral part of Georgian culture, creating fabrics for clothing, rugs, and other textile products. It's important to note that weaving is a widespread practice found in many ancient civilizations around the world. While Georgia has evidence of early textile production, it is not the only region where weaving originated. Weaving techniques and the development of textile production occurred independently in various cultures throughout history. ∎ Is it right that Georgia is in the region, where there is the Earliest evidence of using of Rope? Yes, Georgia is located in a region where early evidence of rope usage has been found. The invention of rope, which involves twisting or braiding fibers together to create a strong and versatile cord, is considered to be a significant technological development in human history. Archaeological excavations in the South Caucasus region, including areas within modern-day Georgia, have uncovered remnants of ancient ropes dating back thousands of years. These discoveries provide evidence of early rope-making practices in the region. For instance, at the Dzudzuana Cave in Georgia, fragments of twisted fibers have been found that are estimated to be around 34,000 years old. These fibers are believed to have been used in the production of ropes, demonstrating early rope-making techniques. In addition to the Dzudzuana Cave, other archaeological sites in the region, such as caves and settlements, have also yielded evidence of ancient rope-making. These findings indicate the early mastery of fiber manipulation and the utilization of ropes for various purposes, including hunting, shelter construction, and toolmaking. The use of ropes was an important technological advancement in early human societies, as it enabled the development of new tools, improved hunting methods, and facilitated the construction of more complex structures. Ropes continue to be essential in various aspects of modern life, including maritime activities, construction, and transportation. While Georgia's location in the South Caucasus region has provided evidence of early rope usage, it is worth noting that the invention of rope-making likely occurred independently in multiple regions across the globe. Human ingenuity and the need for durable and flexible cords led to the development of rope-making techniques in different cultures throughout history. ∎ Is it right that Georgia is in the region, where there is the Earliest evidence of using of Ceramics? No, this is China, but Georgia is located in a region where one of the early evidence of ceramic usage has been found. The invention and development of ceramics, the art of creating objects from clay and firing them to create durable vessels and sculptures, is a significant milestone in human history. Archaeological excavations in the South Caucasus region, which includes modern-day Georgia, have revealed some of the earliest evidence of ceramic production and usage. These discoveries provide insights into the early development of pottery in the area. For example, at sites such as Neolithic settlements in the region, including the Shulaveri-Shomu Tepe and Arukhlo sites, archaeologists have uncovered fragments of pottery dating back to around 6000 to 5000 BCE. These ceramic artifacts indicate the presence of early pottery-making traditions in the region. The ancient Georgians developed various techniques for creating pottery, such as hand-building, coiling, and later wheel-throwing. They produced a wide range of ceramic objects, including vessels for storage, cooking, and serving purposes. Some of these vessels were decorated with intricate patterns and designs, showcasing the artistic skills and cultural expressions of the people. The use of ceramics provided significant advantages to ancient societies, allowing for the storage of food, the creation of water-tight containers, and advancements in cooking techniques. It also played a crucial role in the development of trade and cultural exchange. While Georgia's location in the South Caucasus region holds evidence of early ceramic usage, it's important to note that the development of ceramics occurred independently in various regions around the world. Different cultures and civilizations discovered and refined the techniques of pottery-making according to their specific needs and resources. Overall, Georgian ceramic artifacts contribute to our understanding of the early history of pottery and its cultural significance in the region. ∎ Is it right that Georgia is in the region, where there is the Earliest evidence of using of Pottery? No, but Georgia is located in a region where some of the earliest evidence of pottery usage has been found. The invention and utilization of pottery, the creation of objects from clay through shaping and firing, is a significant technological advancement in human history. Archaeological excavations in the South Caucasus region, including areas within modern-day Georgia, have unearthed pottery fragments that date back thousands of years. These findings provide valuable insights into the early development of pottery in the region. For instance, at sites such as the Shulaveri-Shomu Tepe and Arukhlo settlements in Georgia, archaeologists have discovered pottery shards that date back to around 6000 to 5000 BCE during the Neolithic period. These pottery fragments represent some of the earliest examples of ceramics in the world. The ancient Georgians developed various pottery-making techniques, including hand-building, coiling, and wheel-throwing. They created a wide range of ceramic vessels for storage, cooking, and other purposes. Some of these vessels were adorned with intricate patterns and designs, showcasing the artistic skills and cultural aesthetics of the time. The emergence of pottery was a significant development in human civilization. It allowed for better food storage, cooking, and transportation, transforming societal practices and enabling new forms of trade and cultural exchange. While Georgia's location in the South Caucasus region has yielded early evidence of pottery usage, it's important to note that the invention of pottery likely occurred independently in multiple regions across the world. Different cultures and societies discovered and refined pottery-making techniques according to their specific needs and available resources. The early pottery artifacts found in Georgia contribute to our understanding of the ancient history of ceramics and the cultural significance of pottery in the region. ∎ Is it right that Georgia is in the region, where there is the Earliest evidence of using of Bread? No, this is Jordan, but Georgia is located in a region where some of the earliest evidence of bread usage has been found. The practice of making bread, a staple food made from dough that is typically baked, is believed to have originated in different parts of the world independently. Archaeological excavations in the South Caucasus region, which includes modern-day Georgia, have revealed evidence of early bread production. These discoveries provide insights into the early development of baking in the area. For example, at the archaeological site of Shulaveris Gora in Georgia, remnants of charred bread-like substances were found in ancient hearths dating back to around 6000 BCE. These charred grains and cereal-based products suggest that early inhabitants of the region were grinding grains, making dough, and baking bread. The ancient Georgians, like many other civilizations, developed techniques for grinding grains, preparing dough, and baking bread. The specific methods and types of bread varied over time and across different regions. Bread holds cultural significance in Georgia, where it is an integral part of traditional cuisine. Various types of bread, such as shoti bread (a traditional Georgian bread baked in a clay oven called a tone) and puri (a staple bread made in a round shape), have been part of Georgian culinary heritage for centuries. While Georgia's location in the South Caucasus region has provided early evidence of bread usage, it's important to note that bread-making likely emerged independently in various regions around the world. The discovery and development of bread-making techniques were influenced by local resources, agricultural practices, and cultural preferences. The early evidence of bread production in Georgia contributes to our understanding of the ancient history of baking and the importance of bread as a dietary staple in the region.

∎ Is it right that Georgia is in the region, where there is the Earliest evidence of using of Agriculture? Not in Georgian territory specifically, but in the northern part of the Middle east. Georgia is located in a region where some of the earliest evidence of agriculture has been found. The practice of agriculture, which involves cultivating crops and rearing animals for food and other resources, marks a significant transition in human history from a nomadic hunter-gatherer lifestyle to settled farming communities. Archaeological research in the South Caucasus region, including areas within modern-day Georgia, has uncovered evidence of early agricultural practices dating back thousands of years. One notable site in Georgia is the archaeological settlement of Shulaveris Gora, which dates to around 6000 BCE. Excavations at this site have revealed evidence of early agricultural activities, including the cultivation of crops such as wheat and barley. Researchers have found stone tools, grinding stones, and charred plant remains indicating the processing and consumption of agricultural products. The development of agriculture in Georgia and the South Caucasus region played a crucial role in the transition from a nomadic lifestyle to settled communities. It led to the establishment of permanent settlements, the domestication of plants and animals, and the development of complex social structures. The fertile lands of Georgia, along with the suitable climate and geographic conditions, provided favorable conditions for early agricultural practices. The cultivation of crops and the domestication of animals transformed the subsistence patterns of the ancient Georgians and contributed to the growth of their societies. It's important to note that the development of agriculture occurred independently in various regions around the world, with different crops and domesticated animals being cultivated in different areas. However, the early evidence of agricultural practices in Georgia highlights the significance of the region as part of the global agricultural revolution. The emergence of agriculture in Georgia laid the foundation for settled communities, cultural advancements, and the development of complex civilizations.